غربال ژنوتیپ‌های چغندرقند تحت تنش شوری در گلخانه و مزرعه

به منظور استفاده بهینه از منابع آب و خاک شور روش‌های مختلفی پیشنهاد شده است. انجام عملیات مناسب به‌زراعی و به‌کارگیری ارقام متحمل به شوری ازجمله راه‌کارهای عملی و اجرائی هستند که امروز کاربرد وسیعی دارند. برای تهیه ارقام متحمل به شوری نخستین گام، ارزیابی منابع ژنتیکی در دسترس می‌باشد. به‌همین منظور در این تحقیق از سال 1379 به مدت چهار سال، هر ساله تعداد 20 ژنوتیپ چغندرقند شامل مولتی ژرم دیپلوئید،‌ تتراپلوئید، اوتایپ و منوژرم‌های موجود در مؤسسه تحقیقات چغندرقند و جمعاً تعداد 80 ژنوتیپ چغندرقند در طی  4 سال تحت شرایط تنش شوری در گلخانه و مزرعه ارزیابی شدند. در شرایط گلخانه موادژنتیکی در سه سطح شوری هشت، 16 و 24 دسی زیمنس بر متر (ds/m) به صورت آزمایش اسپلیت پلات درقالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی با دو تکرار بررسی شدند. سپس این در ارقام همان سال در مزرعه ایستگاه تحقیقات شوری رودشت اصفهان  در دو طرح بلوک کامل تصادفی جداگانه، هرکدام با چهار تکرار مورد ارزیابی قرار گرفتند. در یک طرح، آبیاری با شوری  8 ds/m  (خاکی با شوری اولیه1±8 ) و در طرح دوم آبیاری باشوری 12 ds/m (خاکی با شوری اولیه1±12) صورت گرفت. هم‌چنین هرسال ژنوتیپ‌های مورد آزمایش در مزرعه‌ای در امیرآباد کرج درشرایط خیلی شور (EC≥14ds/m) در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی ارزیابی شدند. در بررسی گلخانه‌ای درصد جوانه‌زنی گیاه پس از چهار تا پنج هفته تعیین و مواد گیاهی ازنظر این صفت در شرایط شور گروه‌بندی شدند. از آن‌جایی که 20 ماده ژنتیکی در یک سال بررسی شده بودند، برای یکسان‌سازی آن‌ها و حذف اثر سال و سایر عوامل محیطی و نهایتاً گروه‌بندی همزمان  هر 80 ماده ژنتیکی، صفات عملکردنسبی ریشه، درصدقند، عملکردقند و عملکردقند سفید در محاسبه تحمل به شوری مورد استفاده قرار گرفت. در پایان چهار سال ژنوتیپ‌ها براساس شاخص تحمل به تنش محیطی STI (Stress Tolerance Index) گروه‌بندی شدند. نتایج آزمایشات گلخانه‌ای نشان داد که در سال1380 بین سطوح شوری اعمال شده بر ژنوتیپ‌ها، ازنظر درصد جوانه‌زنی اختلاف معنی‌دار وجود دارد. هم چنین عدم معنی‌دار شدن اختلاف میانگین اثر متقابل شوری و ژنوتیپ بیان‌گر این بود که با افزایش درجه شوری ژنوتیپ‌ها واکنش یکسان نشان دادند و مناسبترین سطح شوری برای ارزیابی در شرایط کنترل شده 16 دسی‌زیمنس بر متر می باشد. برطبق نتایج آزمایشات مزرعه‌ای در هر سال ژنوتیپ‌ها ازنظر صفات عملکردریشه، عملکرد شکرناخالص و عملکرد شکرخالص در سطح EC=8ds/m یا ds/m 12 EC=و یا هر دو اختلاف معنی‌دار نشان دادند که در شرایط مزرعه مناسبترین سطح شوری برای ارزیابی ژنوتیپ‌ها 12 دسی زیمنس بر متر  ‌بود. از آن جایی که ازنظر درصدقند، ژنوتیپ‌ها فاقد تفاوت معنی‌دار آماری بودند، می‌توان نتیجه گرفت که عملکردریشه بیش‌از سایر صفات از شوری تأثیر می پذیرد. اما نهایتاً بهترین معیار و ملاک انتخاب ژنوتیپ‌ها برای تحمل به شوری عملکرد شکر خالص می‌باشد. براساس شاخص  STI مواد ژنتیکی‌ 9671-P.11, 9597-P.1 و OTYPE 231، ازنظر درصد جوانه‌زنی و  موادژنتیکی‌  9669-P.24, BP KARADJ, 9671-P.10, BP MASHADو9597-P3  ازنظر عملکرد شکرسفید به عنوان موادژنتیکی‌ متحمل به شوری مشخص شدند که در بین آن‌ها ماده ژنتیکی BP MASHAD با داشتن بالاترین میزان STI (848/1) به عنوان ژنوتیپ برتر شناخته شد که می‌توان از آن در پروژه‌های اصلاحی استفاده کرد.